Fietsen in Zwitserland: via de Rijn en de Splügenpas naar Italië

Als je de Zwitserse Alpen per fiets wilt oversteken, dienen zich diverse mogelijkheden aan. Zo is er de klassieke Gotthardroute door Centraal-Zwitserland, maar je kunt vanaf Basel ook de Rijn oostwaarts volgen en via de spectaculaire watervallen van Schaffhausen en het Bodenmeer richting Splügenpas en het Comomeer in Italië rijden. Het voordeel van de laatste route is dat over de Splügenpas nauwelijks autoverkeer is. Een andere mogelijkheid is de Albulapas en de Malojapas, een route die ook bij het Comomeer uitkomt Alle drie de routes zijn landschappelijk zeer fraai, zoals je mag verwachten in Zwitserland.

Nadat we de Rijn lange tijd langs de Duits-Franse grens gevolgd zijn, buigt de rivier in Basel scherp naar rechts. Door een tamelijk geïndustrialiseerd gebied (Basel heeft een belangrijke chemische industrie) fietsen we richting Rheinfelden. Hier komen we de eerste klimmetjes langs de Rijn tegen. want de oever is hier af en toe behoorlijk steil. Rheinfelden heeft zowel een Duits als een Zwitsers gedeelte, wat voor meer plaatsen langs dit gedeelte van de Rijn geldt.

Van Laufenburg naar Schaffhausen

Ook Laufenburg, zo'n 50 km na Basel, heeft twee dorpskernen, gescheiden door een brug. De Rijn baant zich hier een weg tussen het Zwarte Woud en de Jura door en is in dit gebied soms slechts 12 meter breed. Er zijn daardoor tamelijk veel bruggen, zodat we gemakkelijk van oever kunnen wisselen, al naar gelang de verwachte aantrekkelijkheid van de fietsroute. In totaal passeren we tijdens deze etappe twaalf maal de landsgrens, een record!

Veel grenscontrole is er niet meer, alleen in de buurt van Schaffhausen vraagt een Zwitserse douanier nog of we wel een Ausweis bezitten. Schengen nadert, ook voor de Zwitsers.
Ook het Duitse Waldshut is weer zo'n pittoresk oord met een fraaie stadskern vol historische gevels en de nodige Konditoreien, waar de Kaffee mit Kuchen goed smaakt. Zo bereiken we kronkelend langs de Rijn Schaffhausen, waar de watervallen dé grote attractie vormen.

Van Schaffhausen naar Konstanz

Bijzonder hoog zijn de watervallen van Schaffhausen niet, in totaal niet meer dan 23 meter, maar ze zijn wel 150 meter breed en de hoeveelheid woest schuimend water is zo groot ('s zomers 600 m3 per seconde) dat ze voor een niet te missen spektakel zorgen. Tussen de honderden toeristen door manoeuvreren we met de fietsen door het park dat uitzicht biedt op de watervallen. Je kunt hier met een bootje langs de waterval naar Schloss Wörth varen, een voormalige tolpost, waar het uitzicht het fraaist schijnt te zijn.

Na Schaffhausen passeren we de Duitse exclave Büsingen (oftewel een enclave in Zwitserland), die zijn bestaan aan een ingewikkelde grondruil in de 18e eeuw te danken heeft. Dit is Duits grondgebied, maar je betaalt hier met Zwitserse Franken en het dorp (1500 inwoners) ligt in Zwitsers douanegebied. We steken weer over naar de zuidelijke oever en rijden door een glooiend landschap van maisvelden, wijngaarden en akkers naar Stein am Rhein op de hier Zwitserse noordoever, een middeleeuws stadje op de plek waar de Rijn het Bodenmeer verlaat.

Het schitterende marktplein en de omliggende straten van Stein am Rhein, waar de gevels van de herenhuizen met intrigerende fresco's beschilderd zijn, is echt een omweg waard, en dat vinden heel veel mensen, want het is hier een drukte van belang. De cafés op het marktplein zijn in elk geval een ideale pleisterplaats voor de dorstige fietser. Een middeleeuwse vesting op een heuvel en een benedictijner klooster maken het historische beeld compleet.
Van Stein am Rhein is het nog 30 km naar Konstanz, de Duitse stad op de landtong die het Bodenmeer in tweeën deelt. Konstanz heeft een roemrijk verleden en strekt zich zowel op de noordelijke als de zuidelijke oever van de Rijn uit. Hier bestaan goede treinverbindingen met de rest van Duitsland.

Van Konstanz naar Thusis

Langs het Bodenmeer loopt de fietsroute gedeeltelijk vlak langs de oever, maar meestal iets hogerop over smalle weggetjes langs het spoor naar het oosten, vanwaar je een mooi overzicht hebt over het vriendelijke landschap en het uitgestrekte meer. De plaatsjes Arbon en Romanshorn zijn een kort bezoek waard. Heel in de verte zien we het nog besneeuwde Alpenmassief liggen, dat ongenaakbaar tegen de blauwe lucht afsteekt.

Na Rorschach steken wein het plaatsje Rheineck, dat in de middeleeuwen aan de oever van het Bodenmeer lag, maar inmiddels door sedimenten van de Rijn enkele kilometers landinwaarts ligt, de Zwitsers-Oostenrijkse grens over. Het landschap is hier bijna Hollands, met polderachtige weilanden en rietvelden. We stuiten op de gekanaliseerde Rijn, die we een klein stukje volgen, waarna we door een vlak dal met sloten en kanalen zuidwaarts peddelen.

We laten ons de kans niet ontnemen het vorstendom Liechtenstein met een bezoek te vereren en steken de Rijn over, die de grens vormt. Grootste attractie van dit ministaatje (34.000 inwoners) lijkt het kasteel van Vaduz te zijn, waar het vorstenhuis domicilie houdt, maar dat is niet te bezichtigen. De hoofdstad, niet meer dan een dorp qua omvang, onderscheidt zich vooral door het grote aantal banken, en dan bedoelen we geen zitbanken. Verder is er een winkelcentrumpje. Iets verderop, in Balzers, is een camping met een schitterend uitzicht over de omringende bergen, en daar slaan we voor de nacht ons eerste en voorlopig laatste Liechtensteinse kamp op.

Na het kuuroord Bad Ragaz, met onovertroffen cappuccino en gebak, rijden we langs de woest kolkende Rijn rechtstreeks naar Chur, de drukke hoofdstad van het kanton Graubünden. De bergen komen hier duidelijk dichterbij. Vlak na Chur missen we in de wirwar van wegen een afslag, zodat we de Polenweg missen, volgens het routeboekje "een van de meest spectaculaire stukken van de fietsroute". Bij Reichenau, waar de Vorderrhein en de Hinterrhein samenvloeien, verlaten we na ruim 1300 km fietsen de eigenlijke rijn (de Vorderrhein ontspringt bij de Oberalppas, wat algemeen als de bron van de Rijn geldt), en rijden we naar Thusis. Hier begint de klim naar de Splügenpas, 1400 meter hoger over een afstand van 30 km.

Van Thusis naar de Splügenpas

De beklimming van de Splügenpas van 2115 m verloopt in twee gedeelten. Direct na Thusis beginnen we aan de steile klim door de smalle Via Mala-kloof, met rotswanden tot 300 m hoogte. Ook de hoofdroute N13 naar de San Bernardinopas volgt parallel aan onze vrijwel autoloze weg deze kloof, maar veel last hebben we niet van deze drukke weg, want de auto's rijden veelal door tunnels. Een tweede steile gedeelte is de Rofflaschlucht, waarna we langs een verstild meer vrijwel vlak naar het dorp Splügen fietsen.

Inmiddels zijn we op 1450 meter hoogte; op de prima camping van het dorp slaan we ons kamp op. Van de kookgelegenheid op de camping maken we geen gebruik, want dit is onze laatste kans om een echte Zwitserse kaasfondue te bestellen.

De volgende ochtend klimmen we met een groot aantal haarspelden boven het dorp uit. Na een minder steil gedeelte volgt een laatste pittige en bochtige klim naar de pashoogte, tevens de landsgrens tussen Zwitserland en Italië. Ook in dit gedeelte van de klim is vrijwel geen autoverkeer en dat is maar goed ook, want de afdaling is behoorlijk steil en het wegdek niet al te best.

Om enkele duistere tunnels te vermijden, dalen we via een alternatieve route af naar het dorp Isola, maar die weg is nog steiler, bochtiger en slechter dan de hoofdweg. Met kramp in de vingers kijken we verbaasd omhoog hoe we in luttele minuten langs een vrijwel loodrechte wand meer dan 500 meter zijn afgedaald.De rest van de afdaling is een makkie en al snel zijn we in Chiavenna, de eerste grotere Italiaanse plaats na de grens.

Van de Splügenpas naar Lecco

Het dal wordt snel breder en de vegetatie steeds zuidelijker; palmen, oleander en olijfbomen geven de tuinen hier een mediterraan aanzien. Het routeboekje wil ons de autoweg op sturen, maar dat blijkt onnodig; tot aan Sórico aan het Comomeer kunnen we fietspaden of landwegen zonder autoverkeer volgen. Dan moeten we helaas de vrij drukke weg op, maar gelukkig zijn ook de Italianen bezig met het aanleggen van fietsstroken en fietspaden, dus de situatie voor fietsers verbetert voortdurend.
Langs het Comomeer liggen diverse schitterende villa's en tuinen, waarvan enkele te bezoeken zijn, zoals de Villa Monastero in Varenna. Hier kun je in alle rust ronddwalen en van het uitzicht over het meer genieten tussen allerlei exotische planten en klassiek geïnspireerde bouwwerken.

Vanuit Varenna steken we per veerboot het meer over naar Bellagio, een van de schilderachtigste en meest toeristische plaatsen aan het meer. De weg richting Lecco begint volkomen onverwacht gemeen te stijgen, maar een fraai uitzicht over het meer vormt de beloning voor deze kuitenbijter. Omdat de weg aan deze kant van het meer een groot deel van de dag in de schaduw ligt, zijn hier weinig dorpen en navenant weinig verkeer. Vlak voor het drukke Lecco rijden we per abuis door een onaangename tunnel; er blijkt voor fietsers een alternatieve route te zijn, zo ontdekken we achteraf – niet bewegwijzerd, zoals wel vaker in Italië. Even ten zuiden van Lecco vinden we aan het Lago di Garlate een camping, waar we kunnen uitrusten van de bergen en ons op de doorsteek van de Povlakte kunnen voorbereiden.